Αλλάζοντας διατροφικές συνήθειες... αλλάζουμε ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Αφίσα από τους μαθητές του Α2 του Γυμνασίου Αμμοχωρίου Φλώρινας

 

ΟΣΠΡΙΑ

Όσπρια ονομάζονται τα φυτά και οι καρποί μιας ολόκληρης οικογένειας φυτών, που ανήκουν στην οικογένεια των Χερωπών  ή αλλιώς Κυαμοειδών. Τα όσπρια χρησιμοποιούνται άμεσα για τη διατροφή του ανθρώπου,ενώ πολλά από αυτά χρησιμοποιούνται και για τη διατροφή των ζώων.

Φακή

Η Φακή προέρχεται από τη Μέση Ανατολή.σπόροι της έχουν βρεθεί σε Ιορδανία και Συρία από το 10.000 π.Χ.,ενώ φακές βρέθηκαν και στην Ελλάδα, στο λιμναίο οικισμό Δισπηλιό της Καστοριάς, αποδεικνύοντας πως οι φακές ήταν από τα πρώτα φυτά που καλλιεργήθηκαν παγκοσμίως. Ανήκει και αυτή στην ίδια οικογένεια με τα ρεβύθια και αυτή τη στιγμή καλλιεργούνται περισσότερες από  100 ποικιλίες σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν φακές κίτρινου, κόκκινου, πράσινου, γριζο-λαδί κ.α χρώματος καθώς και λεπτόσπερμες και πλατύσπερμες.

Κουκιά

Λιγότερο δημοφιλή ανάμεσα στα όσπρια είναι τα κουκιά, ένα ετήσιο, ποώδες φυτό της οικογένειας των ψυχανθών. Κατάγεται από την Ασία και καλλιεργείται σε ψυχρές και εύκρατες περιοχές, με την Κίνα να έχει τη μεγαλύτερη παραγωγή κουκιών παγκοσμίως. Η θρεπτική αξία τους είναι μεγάλη, αφού είναι πλούσια σε πρωτεΐνες. Τα κουκιά τρώγονται μαγειρεμένα χλωρά ή ξερά και καλλιεργούνται στους Νομούς Ηρακλείου και Αρκαδίας. Αναφέρεται η καλλιέργεια των κουκιών από τους πρώτους χρόνους της Νεολιθικής εποχής.

Ρεβύθια

Η  καλλιέργειά τους είναι γνωστή από τα αρχαία χρόνια και συγκεντρώνεται σε περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο, τον Καύκασο και τη Μέση Ανατολή. Με τους εμπόρους ταξίδεψε στην Ινδία όπου λατρεύτηκε όσο κανένα άλλο όσπριο. Κατάγεται από την Ασία και σήμερα καλλιεργείται σε πολλές χώρες της Νότιας Ευρώπης ,της Ασίας, της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής. Σε πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής, το ρεβιθάλευρο αποτελεί και υποκατάστατο του καφέ ή χρησιμοποιείται για την παραγωγή ψωμιού και στη ζαχαροπλαστική. Τα ρεβίθια καταναλώνονται βραστά ή καβουρντισμένα σαν ξηροί καρποί (τα γνωστά στραγγάλια). Η ρεβιθιά καλλιεργείται στην Ελλάδα από την αρχαιότητα και αποτελεί σήμερα μια παραδοσιακή καλλιέργεια με προοπτική για την ελληνική ύπαιθρο.

Φασόλια

Η ιστορία των φασολιών ξεκινάει από τη Λατινική Αμερική και συγκεκριμένα από το Περού, στο οποίο έχουν ανακαλυφθεί και τα πιο παλιά ίχνη καλλιέργειας. Εξαπλώθηκαν στην κεντρική Αμερική με το εμπόριο και έφτασαν  στην Ευρώπη τον 15ο αιώνα από τους Ισπανούς κατακτητές.

Τα φασόλια γίγαντες διαφέρουν από τα υπόλοιπα φασόλια και στο σχήμα και στις κλιματολογικές απαιτήσεις.

 το κοινό φασόλι αποτελεί την πιο διαδεδομένη καλλιέργεια οσπρίου στην Ελλάδα

μαυρομάτικα φασόλια

 Φάβα

το λιθούρι είναι φυτό που αντέχει στην ξηρασία και στις υψηλές θερμοκρασίες γι΄αυτό το συναντάμε στη Σαντορίνη, στα γύρω νησιά των Κυκλάδων αλλά και σε άλλα νησιά του Αιγαίου Πελάγους

Τα όσπρια στην αρχαία Ελλάδα

 Τα όσπρια αποτελούσαν τη βάση στην διατροφή πολλών πολιτισμών από τους αρχαίους χρόνους έως σήμερα. ιδιαίτερα οι φακές και τα ρεβίθια ήταν γνωστά σε όλη τη Μεσόγειο. Από την αρχαία Ελλάδα μέχρι την Αίγυπτο τα ρεβύθια, τα κουσκιά και οι φακές θεωρούνται βασικές τροφές της εποχής. ΄Αλλα όσπρια γνωστά από τους αρχαίους Έλληνες ήταν τα φασόλια κυρίως τα μαυρομάτικα (τα οποία τα έβραζαν μαζί με σιτάρι) και τα μπιζέλια.
Η θρεπτική αξία των οσπρίων είναι

γνωστή από τα πολύ παλιά χρόνια. Οι πρωτείνες που περιέχουν κάποια από αυτά όπως η σόγια, τα φασόλια κ.λ.π. μπορούν να υποκαταστήσουν ως ένα βαθμό τις ζωϊκές πρωτείνες , που είναι απαραίτητες για τη διατροφή του ανθρώπου.
Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τα όσπρια σαν φάρμακο. Ήταν απαραίτητα για την διατροφή και την καλή σωματική αναπτυξή τους.Ήταν από τις πιο δημοφιλείς τροφές. Όλοι οι βασιλιάδες,οι πλούσιοι αλλά και οι απλοί άνθρωποι λάτρευαν τα όσπρια και πάντα υπήρχαν στις αποθήκες τους.

τα όσπρια στο Βυζάντιο 

Ανάλογα με την εποχή τα όσπρια ήταν από τα σημαντικότερα συμπληρώματα στο γεύμα των πλουσίων ενώ αποτελούσαν τα κανονικά γεύματα των φτωχών. Από τα όσπρια οι βυζαντινοί κατανάλωναν τα φασόλια, τις φακές, τα ρεβύθια (άσπρα και μαύρα), τα κουκιά και τα λούπινα

Παραγωγή οσπρίων στη σύγχρονη Ελλάδα

Στην Ελλάδα παράγονται φασόλια γίγαντες, φασόλια πλακέ, φασόλια ελέφαντες, φασόλια μαυρομάτικα, ρεβύθια, φακές, φάβα.
Τα ρεβίθια καλλιεργούνται στους νομούς Ευβοίας, Βοιοτίας, Φθιώτιδας και Κυκλάδων. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν όσπρια Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης όπως τα φασόλια γίγαντες ελέφαντες Κάτω Νευροκοπίου, Φασόλια κοινά μεσόσπερμα Κάτω Νευροκοπίου, Φασόλια γίγαντες ελέφαντες - Ελέφαντες Καστοριάς. Στην ορεινή Κορινθία και στη Θεσσαλία
παράγονται μοναδικά ρεβύθια. Φακές καλλιεργονται στα Φάρσαλα, στον Έβρο, στην Κοζάνη, στη Δομοκό ενώ ιδιαίτερη περίπτωση αποτελούν οι φακές Εγκλουβής από τη Λευκάδα. Στον Ελλαδικό χώρο συναντάει κανείς διάφορες ποικιλίες κουκιών όπως τα πρώιμα της Χίου και άλλα με διάφορα σχήματα καρπού. Τέλος, η φάβα καλλιεργείται στη Σαντορίνη, Μεσσηνία κ.α.

Όσπρια και ομάδες τροφίμων 

Τα όσπρια ανήκουν στην ομάδα του κρέατος, ψαριών και αυγών γιατί περιέχουν  πρωτεϊνη που μοιάζει σε ποιότητα και ποσότητα με αυτή του κρέατος.  

  θρεπτικά συστατικά των οσπρίων

Οι πρωτεϊνες που περιέχουν τα όσπρια αν και είναι κατώτερες σε βιολογική αξία από αυτές του κρέατος είναι εντούτοις πολύ ανώτερες από όλα τα άλλα φυτικά τρόφιμα. Τα όσπρια περιέχουν επίσης σύνθετους υδατάνθρακες και γι'αυτό τον λόγο θεωρούνται καλή επιλογή για όλους και ιδιαίτερα για τα άτομα με προβλήματα υγείας όπως οι διαβητικοί. Εκτός όλων αυτών των συστατικών, τα όσπρια είναι επίσης πλούσια σε βιταμίνες Β και  Ε σίδηρο, φώσφορο, νάτριo, κάλιο και ασβέστιο, καθώς επίσης και σε διαιτητικές ίνες.
Η πρωτεϊνη του κρέατος είναι υψηλής βιολογικής αξίας, καθώς περιέχει μια πλήρη και καλά ισορροπημένει ποικιλία αμινοξέων, που αποτελούν τον θεμέλιο λίθο για την αύξηση και ανάπτυξη του  οργανισμού. Η πρόσληψη των πρωτεϊνών είναι σημαντική  ιδαίτερα στα παιδιά και τους εφήβους, στους αθλητές και τις έγκυες γυναίκες, καθώς επίσης και στους ηλικιωμένους ανθρώπους, που βρίσκονται σε φάση ανάρρωσης από κάποιο χειρουργείο ή ασθένεια. Όμως το κρέας είναι πλούσιο σε κορεσμένα λίπη και χοληστερόλη που έχουν ενοχοποιηθεί για διάφορα προβλήματα υγείας. Άρα η συχνή κατανάλωση κρέατος δεν ενδείκνυται. Αποτελεί όμως σημαντική πηγή βιταμινών συμπλέγματος Β και σιδήρου. Τα όσπρια υπερισχύουν σε θρεπτικά συστατικά από αυτά του κρέατος γιατί εκτός από το ότι αποτελούν σημαντική πηγή βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιείων πλεονεκτούν σε άμυλο, φυτικές (διαιτητικές) ίνες. Επίσης είναι φτωχά σε λιπίδια και περιέχουν πρωτεϊνη υψηλής βιολογικής αξίας.

Ημερολόγιο διατροφής

Τρεις μαθήτριες αποφάσισαν για 3 συνεχόμενες ημέρες να φάνε για μεσημεριανό όσπρια. Κράτησαν ημερολόγιο όπως φαίνεται παρακάτω και τράβηξαν βίντεο.
Ο σκοπός της δραστηριότητας ήταν να αντικαταστήσουν /εμπλουτίσουν γεύματα με όσπρια.
Οι επιμέρους στόχοι ήταν
-να μάθουν καινούργια όσπρια και
-να εξοικειωθούν με γεύσεις που είτε τους ήταν καινούργιες είτε είχαν καιρό να δοκιμάσουν

Ημερολόγιο διατροφής Σοφίας, Μαρίας και Αθήνας 

1η ημέρα 13-04-16 σήμερα φάγαμε φασόλια στην κατσαρόλα στο σπίτι της Μαρίας. Παρόλο που δεν είχαμε φάει 2 χρόνια γιατί δεν μας άρεσαν σήμερα φάγαμε 1,5 πιάτο. Ήταν πολύ νόστιμα. Η Μαρία έφαγε μισό πιάτο

2η ημέρα 14-04-16 σήμερα φάγαμε φακές στο σπίτι της Σοφίας. Ήταν όπως πάντα. Βέβαια δεν φάγαμε περισσότερο από 1 πιάτο. Αλλά ήταν νόστιμες...

3η ημέρα 15-04-16 σήμερα φάγαμε στο σπίτι της Αθηνάς φασόλια στο φούρνο. Ήταν πολύ νόστιμα και φάγαμε όλο μας το πιάτο

Συμπεράσματα

Και στις τρεις μαθήτριες άρεσαν τα πιάτα που δοκίμασαν αλλά δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν και για άλλη μέρα (για άλλους λόγους όχι γεύσης)

περίεργες συνταγές με όσπρια

• δροσερή σαλάτα με φακές και γκρέιπφρουτ
• κοκκινιστή σούπα με διάφορα όσπρια
• κοκκινιστά κουκιά

ανίχνευση διατροφικών συνηθειών σχετικά με τα όσπρια

Οι μαθητές έδωσαν 45 ερωτηματολόγια σε άτομα του οικογενειακού και ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντός του για να ανιχνεύσουν τις διατροφικές συνήθειες σχετικά με τα όσπρια

στη συνέχεια επεξεργάστηκαν τα στοιχεία από τα ερωτηματολόγια και τα παρουσίασαν με τα παρακάτω γραφήματα



  από την επεξεργασία των απαντήσεων φάνηκε ότι τουλάχιστον το 50% των ατόμων τρώνε τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα κάποιο όσπριο (φακές και φασόλια) ενώ είναι πολύ συχνή η κατανάλωση ζωϊκών τροφίμων

  τα περισσότερα άτομα ήξεραν τα θρεπτικά συστατικά που περιέχονται στα όσπρια και επίσης ήξεραν να αναφέρουν ονομαστικά σχεδόν όλα τα όσπρια


Στην ερώτηση γιατί λένε ότι τα φασόλια είναι το κρέας των φτωχών έδωσαν διάφορες απαντήσεις όπως : ΄επειδή είναι φτηνά και με μεγάλη θρεπτική αξία΄, ΄δεν ξέρω΄, ΄γιατί δεν χρειάζεται πολλά υλικά για να τα φτιάξεις΄ ΄γιατί έχουν μεγάλο ποσοστό πρωτεινών΄, ΄ γιατί είναι οικονομικότερο από το κρέας΄, ΄γιατί περιέχουν  κοινά θρεπτικά συστατικά με το κρέας αλλά είναι φθηνότερα΄, ΄είναι  πολύ θρεπτικά΄, ΄έχουν πολλή πρωτεινη΄,΄ γιατί τα όσπρια ισοδυναμούν σε θρεπτικά συστατικά με αυτά του κρέατος΄, ΄γιατί τα φασόλια μπορούν να αντ ικαταστήσουν το κρέας΄, ΄γιατί χορταίνουν΄, ΄γιατί περιέχουν ίδιες βιταμίνες΄, ΄γιατί τρώει κανείς 5 φορές την εβδομάδα και είναι σαν να τρώει δύο πιάτα κρέας΄. 


 τα περισσότερα άτομα δήλωσαν ότι καταναλώνουν τα όσπρια λόγω της γνώσης ότι έχουν μεγάλη διατροφική αξία και λιγότερο λόγω γεύσης


Τέλος, τα περισσότερα άτομα δεν ήταν σίγουρα σε ποια ομάδα τροφίμων ανήκουν τα όσπρια

Όσπρια και αειφορία

Η παραγωγή, μεταφορά και διάθεση των τροφίμων είναι υπεύθυνη για το 30% περίπου των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα παγκοσμίως από ανθρώπινες δραστηριότητες. Το διοξείδιο του άνθρακα είναι το κυριότερο αέριο του φαινομένου του θερμοκηπίου. Από τις παραπάνω εκπομπές το μεγαλύτερο μέρος οφείλεται στην εκτροφή ζώων και στην καλλιέργεια φυτών για ζωοτροφή. Επίσης, είναι υπεύθυνα για το ένα τρίτο της αποψίλωσης των δασών παγκοσμίως και των εκπομπών μεθανίου και οξειδίου του αζώτου (αέρια θερμοκηπίου). Η μεταφορά και διάθεση των ζωϊκών τροφίμων απαιτεί πολλή ενέργεια γιατί είναι εξαιρετικά ευαίσθητα τρόφιμα. Οι συνθήκες τόσο διατήρησής τους (χαμηλή θερμοκρασία) όσο και συσκευασίας καταναλώνουν επίσης αρκετή ενέργεια. Εκτός, από τα παραπάνω η κτηνοτροφία χρησιμοποιεί σε μεγάλο βαθμό νερό, γη και ενέργεια μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο τους λιγοστούς φυσικούς πόρους του πλανήτη.

Αντίθετα, τα όσπρια χρειάζονται πολύ λιγότερους πόρους για να παραχθούν και εκπέμπουν μικρό ποσοστό αερίων του θερμοκηπίου. Επίσης, η διατήρησή τους μέχρι την κατανάλωση δεν απαιτεί πολλή ενέργεια  Άρα, η κατανάλωσή τους βοηθά και τον πλανήτη...

ο τοίχος της τάξης του Α2